De anatomie van pijn: persoonlijke versus empathische pijn

Stel u voor dat u bij het opruimen per ongeluk met uw blote voeten op enkele verloren lego-blokjes zou stappen. Hierbij zal u zowel fysieke als psychologische pijn ervaren. Fysiek gezien is er mogelijks weefselschade en een (althans, in het geval van legoblokjes) een groot lichamelijk ongemak. Psychologisch gezien zal er sprake zijn van aandachtsproblemen (alle aandacht zal immers naar de pijn en de voet gaan), negatieve gevoelens en bovendien zal je willen vermijden dat het ongeluk zich nog eens voordoet en zal je panisch beginnen rondkijken of er zeker niet nog ergens legoblokjes liggen. Al het voorgaande wordt geclassificeerd onder ‘nociceptieve’ pijn, ook wel persoonlijke pijn genoemd – pijn die we zelf ervaren.
 
Stel u nu voor dat uw voeten veilig zijn van deze onuitstaanbare pijn, maar dat u een geliefde ziet die op lego-blokjes stapt met blote voeten tijdens het opruimen. Op dit moment zal u ook pijn ervaren, een pijn die ‘empathische’ pijn genoemd wordt. Met empathie wordt immers het inlevingsvermogen naar anderen toe bedoeld. Ondanks het feit dat dit twee volledig verschillende situaties zijn, kan empathische pijn wel dezelfde karakteristieken oproepen als persoonlijke pijn. Mogen beide soorten dan bestempeld worden als “pijn”? 

Figuur 1: Pijn kent 2 verschillende vormen: persoonlijke (zelf-ervaren) pijn en empathische pijn (ervaren door het zien van iemand anders). (Bron figuur: www.shoecue.com).

Onderzoekers van het Max-Planck Instituut voor Human Cognitive and Brain Sciences in Leipzig hebben dit verder onderzocht en suggereren dat pijn moet gezien worden als een “evenement” met meerdere lagen, gaande van de echte “pijn-componenten”, zoals bijvoorbeeld een stekende pijn op de voetzool (in het geval van legoblokjes) tot meer algemene componenten, zoals negatieve emoties (1). Deze resultaten werden gepubliceerd in het tijdschrift Trends in Cognitive Neurosciences.
 
Eerdere pijnstudies hadden reeds aangetoond dat er een grote overlap is tussen de activatie in de hersenen bij persoonlijke en empathische pijn (zie figuur 2). Meer specifiek, is er bij zowel persoonlijke als empathische pijn activatie in het voorste deel van de insula (‘anterior insula’) en delen van de ‘cingulate cortex’ (2-9). Bovendien is het ook geweten dat empathische pijn soms ook de somatosensorische hersenschors zal activateren (3), samen met bepaalde motor commando’s, zoals die gekend zijn bij het ervaren van persoonlijke pijn (10). 

Figuur 2: Uit een meta-analyse (= het analyseren van de resultaten van gelijkaardige studies) is gebleken dat dit de hersengebieden zijn waar er een overlap is in hersenactiviteit bij eigen en empathische pijn, meer specifiek in het voorste deel van de insula (‘anterior insula’) en in delen van de ‘cingulate cortex’ (Bron: Zaki et al, 2016).

Ondanks deze overlap in onderliggende hersenactivatie bij beiden soorten pijn, hebben de onderzoekers een nieuwe theorie voorgesteld: een complexe interactie tussen verschillende elementen die samen het concept “pijn” vormen. Deze elementen bestaan uit sensorische processen, zoals waar de pijn gegenereerd werd (hand, voet, hoofd, …) en emotionele processen (1). Belangrijk hierbij te vermelde is dat deze processen (die individueel bepaald zijn) ook een rol kunnen spelen bij andere ervaringen, via een verschillende activatie patroon, zoals bijvoorbeeld de situaties waarbij iemand je kietelt or bij het zien van oorlogsbeelden op TV. Aan de andere kant is het stimuleren van pijnreceptoren op de huid, zoals bijvoorbeeld door het stappen op een legoblokje, zeer eigen aan persoonlijke pijn en wordt dit dan weer niet terug gezien bij empathische pijn.
 
Een gelijkaardige en even recente studie ondersteunt trouwens deze theorie doordat ze aan de hand van functionele MRI hebben kunnen aantonen dat de insula en de cingulate cortex (zoals hier boven genoemd) tijdens pijnlijke ervaringen zowel pijn-gerelateerde info als algemene info verwerken (11).  Deze algemene info of algemene componenten geven aan een bepaalde ervaring een negatieve connotatie. De meer specifieke info aan de andere kant zal dan informatie geven dat bij deze bepaalde ervaring ook pijn komt kijken en bovendien ook of die pijn door jezelf (persoonlijke of ‘nociceptieve’ pijn dus) of door iemand anders (empathische pijn) ervaren wordt.
 
Het feit dat onze hersenen persoonlijke en empathische pijn parallel verwerken, is niet alleen tijds- en energie-efficiënt, maar bovendien ook heel belangrijk voor sociale interacties. Op deze manier kunnen we immers heel goed begrijpen wat anderen meemaken en ons zo inleven in hun situatie, ofte empathie tonen.
 
Bronnen
(1): Zaki J, Wager TD, Singer T, Keysers C, and Gazzola V: The Anatomy of Suffering: Understanding the Relationship between Nociceptive and Empathic Pain. Trends in Cognitive Sciences. 2016, doi:10.1016/j.tics.2016.02.003
(2): Corradi-Dell’acqua, C. et al. (2011) Felt and seen pain evoke the same local patterns of cortical activity in insular and cingulate cortex. J. Neurosci. 31, 17996–18006
(3): Keysers, C. et al. (2010) Somatosensation in social perception. Nat. Rev. Neurosci. 11, 417–428
(4): Lamm, C. et al. (2011) Meta-analytic evidence for common and distinct neural networks associated with directly experienced pain and empathy for pain. Neuroimage 54, 2492–2502
(5): Singer, T. et al. (2004) Empathy for pain involves the affective but not sensory components of pain. Science 303, 1157–1162
(6): Singer, T. et al. (2006) Empathic neural responses are modulated by the perceived fairness of others. Nature 439, 466–469
(7): Cui, F. et al. (2015) Responsibility modulates pain–matrix activa- tion elicited by the expressions of others in pain. Neuroimage 114, 371–378
(8): Meffert, H. et al. (2013) Reduced spontaneous but relatively nor- mal deliberate vicarious representations in psychopathy. Brain 136, 2550–2562
(9): Zaki, J. and Ochsner, K. (2011) You, me, and my brain: self and other representations in social cognitive neuroscience. In Social Neuro- science: Toward Understanding the Underpinnings of the Social Mind (Todorov, A. et al., eds), pp. 25–48, Oxford University Press
(10) Avenanti, A. et al. (2005) Transcranial magnetic stimulation high- lights the sensorimotor side of empathy for pain. Nat. Neurosci. 8, 955–960
(11): Corradi-Dell’acqua, C. et al. (2016) Cross-modal representations of first-hand and vicarious pain, disgust and fairness in insular and cingulate cortex. Nat. Commun. (in press)